Nawigacja w terenie cz.2

Informacja o odległości i czasie przejścia wybranego odcinka szlaku jest niezbędna do właściwego zaplanowania trekkingu. Odległość na mapie można zmierzyć za pomocą krzywomierza – urządzenia zaopatrzonego w kółko pomiarowe z odpowiednio dobraną skalą. Wystarczy przejechać kółkiem wybraną część trasy i odczytać wynik. Proste, pod warunkiem że masz urządzenie ze sobą. Alternatywą, choć zdecydowanie mniej wygodną, jest pomiar odległości za pomocą nitki lub giętkiego przewodu oraz linijki w kompasie. Nitkę lub przewód trzeba ułożyć wzdłuż wybranej drogi na mapie, a następnie uzyskaną długość zmierzyć za pomocą linijki i przeliczyć zgodnie ze skalą mapy. Na czas, jakiego wymaga przebycie wybranego odcinka trekkingu, prócz odległości wpływ ma też ukształtowanie terenu. Zgodnie z regułą wprowadzoną w XIX wieku przez szkockiego alpinistę Williama Naismitha należy poświęcić jedną godzinę na każde 5 kilometrów pokonywanych w poziomie i kolejną godzinę na każde 600 metrów wzwyż. Oczywiście to tylko reguła, na którą wpływ mają twoja kondycja, ciężar niesionego ekwipunku, przerwy na odpoczynek oraz warunki atmosferyczne. To, jak stromy jest teren, który przyjdzie ci przemierzyć, ma bezpośrednie przełożenie na rzeczywistą długość trasy, którą trzeba przejść. Poniższa tabelka prezentuje tę zależność W przypadku podejścia na zbocze o równomiernym nachyleniu 60° zmierzona na mapie odległość wynosząca 500 metrów zwiększy się dwukrotnie.

Orientowanie mapy polega na takim jej ułożeniu, aby kierunki stron świata na papierze pokrywały się z tymi w rzeczywistości. Aby zorientować mapę, połóż kompas w jej prawym górnym rogu, a następnie obróć ją wraz z kompasem tak, by igła magnetyczna wskazująca północ pokrywała się z kierunkiem północnym na mapie – czyli wskazywała jej górną krawędź. Jeśli z jakiegoś powodu nie możesz skorzystać z kompasu, a widoczność i ukształtowanie terenu na to pozwalają, zorientuj mapę, wykorzystując charakterystyczne punkty topograficzne. Wybierz dwa wyraźne punkty w terenie, na przykład szczyty, i obracaj mapę aż do momentu, gdy ich położenie na mapie będzie takie samo jak w rzeczywistości. Gdy już zorientujesz mapę i wiesz, gdzie znajduje się północ, możesz rozpocząć nawigację. W przypadku terenu odkrytego im większą liczbę punktów topograficznych uda ci się określić na mapie, tym lepiej.

Azymut oznacza kąt między kierunkiem marszu a kierunkiem północnym. Mierzony jest w stopniach (od 0° do 360°) zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Wędrowanie na azymut (czyli do wybranego zawczasu punktu – nawet jeśli po drodze stracisz go z oczu) przydaje się szczególnie wtedy, gdy szlaki są bardzo słabo oznaczone albo nie ma ich w ogóle. Aby wyznaczyć azymut, zgodnie z którym chcesz się poruszać, zorientuj strzałkę kierunkową kompasu na punkt, do którego będziesz wędrować, na przykład szczyt, przełęcz lub schronisko. Nie ruszając kompasem, przekręć pierścień azymutowy na kompasie tak, aby strzałka igły magnetycznej wskazująca północ pokryła się ze strzałką orientacyjną kierunku północnego, czyli wskazywała na podziałce 0°. Następnie odczytaj wartość na podziałce w miejscu, w którym strzałka kierunkowa kompasu przecina skalę pierścienia – otowe, musisz poruszać się zgodnie z tą wartością. Gdy po jakimś czasie znów ustawisz wybraną wartość, kompas jednoznacznie wskaże ci właściwy kierunek. Jeśli warunki atmosferyczne lub noc uniemożliwiają orientację w terenie, możesz wyznaczyć azymut na mapie. W tym celu najpierw cienką, przerywaną kreską połącz na mapie swoją aktualną pozycję z punktem, do którego chcesz dotrzeć. Następnie zorientuj mapę zgodnie z kierunkami świata. Gdy północ mapy pokrywa się z północą w rzeczywistości, połóż kompas na mapie w taki sposób, aby krawędzią dłuższej podstawy (najczęściej to ta z linijką) przylegał do wyrysowanej wcześniej linii. Wówczas strzałka kierunkowa kompasu powinna pokrywać się z kierunkiem marszu. Ostrożnie, nie ruszając mapą i kompasem, obróć pierścień azymutowy tak, aby strzałka orientacyjna kierunku północnego pokryła się ze strzałką igły magnetycznej, wskazującej północ. Odczytaj wartość na podziałce w miejscu, w którym strzałka kierunkowa kompasu przecina skalę pierścienia – azymut marszu wyznaczony.

Odnalezienie swojego położenia na mapie jest najprostsze, gdy widoczność jest dobra, a ty jesteś w stanie zlokalizować charakterystyczny punkt zarówno w terenie, jak i na mapie, na przykład przełęcz lub szczyt. Linią odniesienia do tego punktu pozostaje oznaczona na mapie ścieżka lub szlak, którym wędrujesz. Aby dokładnie odnaleźć swoją pozycję za pomocą kompasu, obierz azymut na charakterystyczny punkt w terenie, a następnie przenieś go na mapę. W tym celu mapę należy zorientować i korzystając z wyznaczonego azymutu, wykreślić ołówkiem linię, która przetnie ścieżkę. Punkt przecięcia szlaku i azymutu oznacza twoje położenie. Jeśli z jakiegoś powodu znajdujesz się poza ścieżką i nie masz punktu odniesienia, znajdź dwa charakterystyczne punkty w terenie, które jesteś w stanie odnaleźć na mapie. Zmierz na nie azymuty, a następnie przenieś ich kąty na mapę. Wykreśl dwie linie przechodzące przez te punkty na mapie pod kątem zgodnym ze zmierzonymi azymutami. Punkt przecięcia tych linii określa twoje położenie.

Jeśli nie udało ci się zdobyć mapy wykonanej z wodoodpornego papieru odpornego na rozdarcia, zabezpiecz miejsca zgięć, naklejając na nie długie kawałki przezroczystej taśmy klejącej – dzięki temu będziesz mieć pewność, że mapa z czasem nie pęknie. Bardzo wygodnym sposobem korzystania z mapy, zabezpieczającym ją przed zmoczeniem lub uszkodzeniem, jest wodoodporny mapnik wykonany z tworzywa sztucznego. Dzięki temu, że jest przezroczysty, nie musisz wyjmować mapy, by na bieżąco prowadzić nawigację. Dodatkowo w razie bardzo silnych opadów zmieścisz w nim paszport i inne dokumenty, banknoty, telefon komórkowy bądź urządzenie GPS. Kompas jest urządzeniem niezwykle delikatnym. Przechowuj go w ochronnym pokrowcu, który zabezpieczy go przed uderzeniami i działaniem wysokiej temperatury. Jeśli zauważysz jakiekolwiek podejrzane zmiany w jego działaniu, przed wyruszeniem na trekking wymień go na sprawny.

Jeśli zagubisz się w górach, nie panikuj. Usiądź na plecaku i spokojnie przypomnij sobie ostatnie charakterystyczne miejsca na szlaku. Nigdy nie rozpoczynaj marszu w przypadkowym kierunku. Pamiętaj, jeśli ktoś, kto zna twój plan, zaalarmuje odpowiednie służby ratownicze, poszukiwania będą prowadzone w okolicach szlaku, którym miała przebiegać twoja wędrówka. Spróbuj wrócić po własnych śladach do ostatniego miejsca, które udało ci zapamiętać. W takiej sytuacji sprzymierzeńcami będą mapa i kompas pozwalający określić kierunki świata i umożliwiający nawigację. Jeśli z jakiegoś powodu nie masz ze sobą kompasu i wędrujesz na półkuli północnej, pamiętaj o tym, że:

mrowiska budowane są po południowej stronie drzew,

korony pojedynczo rosnących drzew są bardziej rozwinięte od strony południowej,

słoje pni ściętych drzew są szersze od południa,

podczas roztopów śnieg zalega dłużej po północnej stronie drzew i skał,,

mchy na samotnych skałach i drzewach rosną od strony północnej.

Ponadto w trakcie bezchmurnej nocy na półkuli północnej kierunek wskaże ci Gwiazda Polarna. Aby ją zlokalizować, odnajdź na niebie Wielki Wóz, czyli gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy, a w szczególności jego tylną część składającą się z dwóch gwiazd (przeciwną do „dyszla”). Łącząca je prosta wyznacza kierunek położenia Gwiazdy Polarnej. Znajduje się ona w odległości pięciu odcinków równych odległości między tymi dwiema gwiazdami i stanowi pierwszą gwiazdę w „dyszlu” Małego Wozu. Jest to jedna z najjaśniejszych gwiazd na półkuli północnej, a poszukiwany kierunek jest „pod” nią. Na południe od równika kierunki świata pozwala odnaleźć Krzyż Południa. Zobacz, jak wygląda na rysunku poniżej – na niebie jest tak charakterystyczny i tak dobrze widoczny, że nie da się go pomylić z niczym innym.

Kierunki świata możesz też wyznaczyć za pomocą zegarka ze wskazówkami lub jego odpowiednika narysowanego na kartce papieru. Warunkiem jest jednak bezchmurne niebo pozwalające na orientację zegarka względem słońca. Na półkuli północnej skieruj zegarek wskazówką godzinową w stronę słońca. Następnie na tarczy zegarka znajdź punkt znajdujący się w połowie drogi między wskazówką godzinową a godziną 12.00. Linia tego podziału wskazuje południe. Na półkuli południowej w stronę słońca należy skierować godzinę 12.00, a następnie odnaleźć dwusieczną kąta między godziną 12.00 a wskazówką godzinową. Linia ta wskazuje kierunek północny.

Trzy rodzaje północy:

• Północ magnetyczna – wyznacza ją igła kompasu lub busoli. Pokazuje kierunek magnetyczny bieguna Ziemi,
• Północ geograficzna – wskazuje kierunek zgodny z przebiegiem południków kuli ziemskiej zbiegających się na biegunach globu.
• Północ topograficzną – wskazuje kierunek zgodny z przebiegiem linii siatki topograficznej na mapie. Linie te są równoległe i nie zbiegają się w żadnym miejscu. W trakcie nawigacji na szlaku za pomocą kompasu wyznaczamy północ magnetyczną.