Nawigacja w terenie cz. 1

Podstawowym źródłem informacji o przebiegu drogi pozostają mapy, których rzetelność często pozostawia wiele do życzenia. Posługiwanie się mapą i kompasem jest na każdej górskiej wyprawie umiejętnością obowiązkową, którą należy opanować w stopniu tym większym, im słabiej oznakowana jest trasa trekkingu. Prócz najlepszych dostępnych map i wysokiej jakości kompasu warto korzystać z pomocy urządzeń GPS, pamiętając o tym, że są jedynie wsparciem, a nie podstawową metodą nawigacji.

Mapa jest podstawowym narzędziem służącym do nawigacji, zarówno ta papierowa, jak i cyfrowa – używana w urządzeniach GPS. Tradycyjne mapy mają tę przewagę nad cyfrowymi, że nie potrzebują zasilania. Wybierając konkretny egzemplarz, zwróć uwagę na rok wydania – im nowsza, tym lepiej. Mapom wykonanym z wodoodpornego papieru niestraszne są wilgoć oraz uszkodzenia mechaniczne, szczególnie w miejscach częstego zginania. Jednym z najważniejszych parametrów mapy jest jej skala, która określa poziom odwzorowania rzeczywistego terenu na arkuszu papieru. Określa się ją w formie stosunku, na przykład 1:100 000, co oznacza, że 1 centymetr na mapie to 100 000 centymetrów (czyli 1 kilometr) w terenie. Mapa o takiej skali ma charakter poglądowy. Dostępne na rynku mapy turystyczne występują też często w skali 1:75 000 (1 centymetr odpowiada 0,75 kilometra), 1:50 000 (1 centymetr odpowiada 0,5 kilometra) i 1:25 000 (1 centymetr odpowiada 0,25 kilometra). Im mniejsza skala, tym dokładniejsza mapa. Na niektórych egzemplarzach można znaleźć dodatkową skalę liniową – linijkę z oznaczeniem kilometrażu umieszczoną w legendzie. Legenda objaśnia wszystkie symbole wykorzystane do stworzenia mapy. Przeanalizuj ją dokładnie, aby mieć pewność, że wiesz, w jaki sposób zostały oznaczone trasa trekkingu oraz miejsca mijane po drodze. Rzeźbę terenu przedstawia się za pomocą cieniowania barw, ale przede wszystkim poziomic nazywanych też warstwicami. Są to linie łączące punkty o jednakowej wysokości. Wykreśla się je zazwyczaj co 10 lub 20 metrów, a co piąta jest nieco grubsza i ma oznaczoną wysokość. Im większe zagęszczenie poziomic, tym bardziej stromy teren, i odwrotnie. Te, które tworzą zamknięte okręgi (z kolejnymi coraz mniejszymi okręgami w środku), przedstawiają wierzchołek górski. Szczyt wskazuje dodatkowy symbol: trójkąt, X lub punkt z podaną nazwą i wysokością bezwzględną. Ponadto jeśli poziomice tworzą symbol V lub U, w terenie znajdziesz grań albo głęboki wąwóz – zależnie od oznaczeń wysokości. Jeśli chcesz dokładnie poznać przebieg i różnice wysokości, jakie przyjdzie ci pokonać na trekkingu, możesz naszkicować profil trasy. W tym celu dokładnie prześledź poziomice, które przecina szlak, i oznacz ich wysokość kropkami na odręcznym schemacie. Po połączeniu kropek zobaczysz, jak kształtuje się profil wysokościowy trasy. W internecie i przewodnikach znajdziesz gotowe profile najpopularniejszych trekkingów w Europie i Stanach Zjednoczonych, a także tych w Nepalu czy Peru. Ich analiza ułatwi planowanie oraz podział trasy na odcinki dzienne. Mapy zazwyczaj zorientowane są zgodnie z kierunkami świata, a to oznacza, że górna krawędź pokrywa się z kierunkiem północnym. Jeśli w danym egzemplarzu odstąpiono od tej reguły, powinno to być bardzo wyraźnie oznaczone.

Aby odnaleźć strony świata, zorientować mapę i wyznaczyć kierunek marszu, gdy trekking prowadzi przez tereny, w których trudno o charakterystyczne punkty odniesienia, zapada zmrok albo wędrujesz we mgle, niezbędne jest użycie kompasu. Bardziej zaawansowane modele kompasów zaopatrzone są w lusterko, które umożliwia jednoczesne celowanie w wybrany punkt topograficzny i obserwację igły magnetycznej wraz z pierścieniem azymutowym. Nie oszczędzaj, kupując kompas – to urządzenie, które nigdy nie może cię zawieść, a poza tym nie kupujesz go co wyprawę. Sprawdzeni producenci urządzeń nawigacyjnych to Brunton, Silva i Suunto. Korzystając z kompasu, pamiętaj, że jego działanie zakłóca obecność dużych przedmiotów wykonanych z metalu – zwróć na nie uwagę, zanim rozpoczniesz nawigację.

Podstawowy kompas zawiera następujące elementy:

• ruchomy pierścień azymutowy ze skalą od 0° do 360°,
• płyn wypełniający pierścień, który tłumi drgania oraz umożliwia stabilne działanie igły magnetycznej,
• igłę magnetyczną – koniec wskazujący kierunek północny zazwyczaj ma kolor czerwony,
• strzałkę kierunkową azymutową,
• strzałkę kierunkową marszową,
• strzałkę orientacyjną kierunku północnego, która znajduje się na pierścieniu azymutowym i jest niezbędna do wyznaczania kierunku marszu lub pomiaru azymutu,
• niewielkie szkiełko powiększające,
• linijkę,
• pętelkę lub sznurek, które zabezpieczą kompas przed zgubieniem lub uszkodzeniem.

GPS, czyli Global Positioning System, to globalny system nawigacji satelitarnej stworzony w latach 60. XX wieku USA. Głównym zadaniem GPS jest bardzo dokładna lokalizacja pozycji, w której znajduje się podręczny odbiornik sygnału. Jest to możliwe dzięki satelitom umieszczonym na orbicie ziemskiej oraz sieci naziemnych stacji. GPS przydaje się zatem tam, gdzie nawigowanie za pomocą mapy i kompasu jest utrudnione, szczególnie w miejscach pozbawionych wyraźnych punktów orientacyjnych. Na trekkingu górskim podstawę nawigacji zawsze powinny stanowić możliwie jak najlepsza mapa oraz kompas. Urządzenie GPS będzie dobrym uzupełnieniem tego zestawu, ponieważ ułatwi i przyśpieszy nawigowanie. Odbiorniki GPS różnią się funkcjami – mają jednak kilka bardzo istotnych cech wspólnych. Dzięki nim możesz zapisać dokładny ślad swojej wędrówki, by w razie, gdy zgubisz drogę, powrócić w bezpieczne miejsce – jest to funkcja nie do przecenienia, kiedy na trekkingu zastanie cię mgła lub zmierzch. Ponadto urządzenia te pozwalają zapisywać dokładne koordynaty dowolnie wybranych punktów, tak zwanych, waypointów, oraz mierzą i zapisują dane związane z wędrówką: przebyty dystans, czas marszu, średnią prędkość poruszania się oraz dokładny profil trasy. Możliwość odczytu odległości i szacunkowego czasu w linii prostej lub po szlaku do wybranego miejsca ułatwia planowanie wędrówki. Funkcjonalność urządzenia zależy przede wszystkim od jakości i rodzaju map wgranych w jego pamięć – im są dokładniejsze, tym lepiej. Jeszcze przed wyruszeniem na trekking możesz za pomocą map Google wykreślić przewidywany przebieg trasy oraz oznaczyć koordynaty najważniejszych punktów – po przeniesieniu ich do odbiornika okażą się sporym ułatwieniem w poruszaniu się po szlakach wszystkich gór świata. W internecie można odnaleźć bardzo dużo gotowych śladów wędrówki zapisanych przez innych wędrowców. Jeśli traktujesz fotografię poważnie, na pewno cenne będą dla ciebie dane dotyczące dokładnych godzin wchodu i zachodu słońca oraz informacje o fazach księżyca – aktualne dla miejsca, w którym się właśnie znajdujesz. W przypadku konieczności wezwania służb ratunkowych określenie swojej pozycji z dokładnością do jednego metra może mieć niebagatelne znaczenie. Odbiornik GPS, jak każda elektronika, łatwo może się zalać lub uszkodzić mechanicznie. Ponadto urządzenia nawigacyjne wymagają zasilania – najlepiej bateriami litowymi lub akumulatorami NiMH (niklowo-metalowo-wodorkowymi), które trzeba regularnie ładować. Oczywiście odbiorniki GPS mają funkcję oszczędzania energii polegającą na wyłączaniu ekranu – rozwiązanie to nie jest jednak wystarczająco wydajne, szczególnie przy niskiej temperaturze otoczenia. Nawigacja satelitarna nie dostarcza tyle satysfakcji, co używanie papierowej mapy i kompasu – bardzo łatwo też wpaść w bezgraniczne zaufanie do śladów zapisanych przez innych wędrowców, a stąd już tylko krok do zamiany górskiej przygody w bezrefleksyjne podążanie do celu jak po sznurku. Niezależnie od wybranej metody nawigacji pamiętaj, że nic nie zastąpi praktyki – im częściej, tym lepiej. Umiejętność czujnej obserwacji terenu, jego ukształtowania i charakterystycznych punktów orientacyjnych pozwala na zwiększenie twojego bezpieczeństwa – i o to chodzi.

Wielofunkcyjne zegarki turystyczne także mogą być wykorzystywane podczas nawigowania. Określa się je czasem skrótem ABC, gdzie: A to Altimeter, B to Barometer, C to Compass. Wysokościomierz, barometr i kompas – trzy funkcje, które są podstawą każdego zegarka turystycznego. Dzięki nim w trakcie wycieczki w góry wiesz, na jakiej wysokości się znajdujesz, ile jeszcze musisz podejść, jaka będzie pogoda oraz w którym kierunku iść, gdy zgubisz się we mgle. Oczywiście nie zastąpią mapy ani kompasu z prawdziwego zdarzenia – podobnie jak w przypadku odbiorników GPS powinny stanowić uzupełnienie zestawu nawigacyjnego. Wysokość jest szacowana na podstawie ciśnienia atmosferycznego, ważna jest zatem kalibracja zegarka w momencie wyjścia na szlak: ustawienie poprawnej wysokości wyjściowej na podstawie na przykład tabliczki z wysokością na przełęczy lub w schronisku. Barometr pozwala na obserwację tego, w jaki sposób zmieniało się ciśnienie w ciągu kilku poprzednich dni – zegarek rejestruje ten ważny parametr i prezentuje go zazwyczaj w formie wykresu. Na tej podstawie możesz założyć, jaka będzie pogoda przez kilka najbliższych godzin. Niektóre urządzenia posiadają „alarm burzowy”, który ostrzega przed zbliżającym się załamaniem pogody, gdy ciśnienie ulegnie gwałtownemu obniżeniu. Przydatny bywa również kompas połączony z funkcją monitorowania kursu, dzięki któremu zegarek wskazuje raz wyznaczony azymut i ostrzega przed jego zgubieniem. Ciśnienie atmosferyczne i temperatura mierzone są przez czujniki umieszczone pod kopertą. Aby odczyty (szczególnie temperatury powietrza) były prawidłowe, należy zdjąć zegarek z dłoni. Niezwykle ważne jest też utrzymanie czujników w czystości. Wiele modeli pojawiających się obecnie na rynku ma GPS. Nawigacja w zegarku nie jest tak użyteczna jak ta w tradycyjnym odbiorniku, umożliwia jednak pomiar odległości, określenie aktualnej pozycji czy nawigowanie po zapisanej wcześniej trasie, a zatem również możliwość powrotu po własnych śladach – co przydaje się w trudnych sytuacjach. Niestety, gdy korzystasz z GPS, czas pracy zegarka jest niezwykle krótki – oscyluje w granicach 10 godzin, po czym wbudowany akumulator wymaga ładowania.